Leven zonder wettig verblijf in Antwerpen, in een jaar als 2020 (Filet Divers) 

Op de dialoogtafel van Filet Divers, sensibiliseerden groepswerker Annelies en K. (één van groepsleden) over leven zonder wettig verblijf in Antwerpen tijdens een coronacrisis. Aan de dialoogtafel waren het kabinet sociale zaken van Antwerpen, de politie, het OCMW van Antwerpen, de advocatuur en Unia vertegenwoordigd. Mensen zonder wettig verblijf deelden er hun ervaringen, legden hun vragen en verbetervoorstellen op tafel.

K. leeft ondertussen 15 jaar in België, waarvan 12 jaar zonder papieren. Hiervoor praten in groep is voor hem allesbehalve evident, maar hij wil zijn stem laten horen, ook voor mensen in gelijkaardige situaties. Hij hoopt dat er naar hen geluisterd wordt. Want voor corona was leven zonder papieren al moeilijk maar tijdens corona werd alles nog moeilijker. Hij wilt de stem zijn van de machtelozen en benadrukt dat ook hij een mens is.

Mensen zonder wettig verblijf overleven zonder recht op inkomen, op plekken die niet altijd bedoeld zijn om te wonen. Uit angst probeert men zo onzichtbaar mogelijk te zijn, en ondertussen wacht men op een beslissing van de dienst vreemdelingenzaken of beter tijden om een procedure te starten. Ze dromen van een kans om zichzelf te bewijzen, hun kwaliteiten in te zetten voor onze maatschappij.

De coronacrisis is voor deze groep extra moeilijk. Als mensen al een inkomen hadden omdat ze ergens in het zwart tewerk gesteld werden, viel dat nu helemaal weg. Mensen kwamen nog minder buiten en hadden vaak erg weinig tot geen toegang tot informatie. De eerste lockdown zorgde overal voor een golf van solidariteit, maar deze ging vaak aan mensen zonder papieren voorbij. Het leek wel of zij er plots niet meer waren.

Filet Divers wil vanuit hun werking zorgen dat minstens het bewustzijn bestaat van de aanwezigheid van deze groep mensen en de kennis over hun overleven gedeeld is. Ze streven naar een dialoog met beleid en samenleving en een toekomst waarin de minimale mensenrechten voor deze groep gegarandeerd zijn. In Antwerpen gaat het om zeker 1 op 100 inwoners, deze groep negeren helpt niemand vooruit.

Tijdens hun dialoogtafel bespraken de groepsleden enkele voor hen belangrijke zaken.
Groepsleden vertelden over de stress en het onveiligheidsgevoel op straat. Mensen zonder papieren hebben veel schrik voor extra corona-controles, vooral om de identiteitscontroles die daar mee gepaard kunnen gaan. Hierdoor wordt elke stap op straat stresserend. Mensen hebben geen toegang tot juiste informatie, dus een informerende begeleidende houding van politie zou helpend zijn.

Daarnaast blijft de groep aankaarten dat mensen zonder papieren vaak vergeten worden, en vraagt de groep zich af of bij een volgende crisis wel rekening zal worden gehouden met hen. Tijdens de crisis was er her en der extra noodhulp, maar voor mensen zonder wettig verblijf is het steeds onduidelijk of er ook voor hen iets is voorzien. Bij het beschikbaar stellen van hulp wordt vaak gezegd dat dit geldt voor “iedereen”, maar ervaring leert dat dit meestal niet geldt voor mensen zonder wettig verblijf. Als iedereen naar de apotheker kan voor een mondmasker, geldt dat niet voor mensen zonder wettig verblijf. De gratis treintickets zijn er niet voor mensen zonder wettig verblijf,… Het is vaak onduidelijk en wanneer men niet expliciet zal benoemen wanneer iets ook voor mensen zonder wettig verblijf is, zullen mensen zonder wettig verblijf, gesteund door hun ervaring, ervan uitgaan dat dit ook weer niet voor hen is. Zo mislopen vele mensen in extreem kwetsbare situaties ook nog eens de hulp waar ze wel recht op hebben.

Het grootste deel van de mensen zonder wettig verblijf hebben geen toegang tot gezondheidszorg. In principe is er wel een recht op dringende medische hulp, maar in de praktijk lukt het lang niet altijd om hierop beroep te doen. Mensen zonder papieren weten bijgevolg niet wat er zal gebeuren als zij ziek worden, bijvoorbeeld door het virus. Is er ook voor hen plek in het ziekenhuis? En wie zal dat betalen? Hier leven veel vragen over, en de antwoorden vinden, is bijna onmogelijk. De vrees voor grote rekeningen na een opname is groot en niet onterecht. Mensen durven om deze reden soms geen medische zorg vragen en blijven ziek rondlopen.
Als ze de stap naar hulp wel zetten, blijkt dat sociale diensten, enkel na een telefonische afspraak op afspraak per mail toegankelijk zijn. Zonder rijksregisternummer kan je geen internet abonnement krijgen, zonder inkomen is belwaarde een luxe. Deze drempel zorgt er dus voor dat weer velen niet geholpen kunnen worden.

De dialoog met bevoegde diensten liep goed, maar echte antwoorden kwamen er voorlopig niet. Tom Meeuws, schepen bevoegd voor sociale zaken en armoedebestrijding, erkent alvast dat deze groep bestaat. Hij benadrukte tijdens het slotwoord op 17 oktober dat het Antwerpse bestuur, bestuurt voor iedereen die in Antwerpen woont. De grondrechten moeten volgens hem gewaarborgd worden voor iedereen die hier verblijft. Hij benadrukt dat het recht op gezondheidszorg gegarandeerd moet en zal zijn, ook voor mensen zonder papieren.

Meer weten? Contacteer Annelies (Filet Divers) via annelies.vanloon@filetdivers.be